Glossaire illustré
des termes d’histoire
de l’architecture appliqués à l’Arménie médiévale
Միջնադարյան
Հայաստանի ճարտարապետության
պատմության եզրերի
պատկերազարդ բառարան
L
Lacis
Voir : Entrelacs
Հյուսազարդ
Lanterne
Voir : Lanternon
Լապտեր (= Զանգաշտարակ)
Lanternon (= Lanterne)
Édicule* en forme de petite rotonde* (dôme* sur colonnade* disposée en cercle) qui surmonte un bâtiment et protège la lucarne* ouverte au sommet de son toit.
Fréquent sur les constructions tant médiévales* que des temps modernes*, il peut servir de petit clocher*, abritant une cloche actionnée depuis l’intérieur de l’édifice.
médiévales – հղում դեպի Moyen Âge
Temps modernes – մեկ եզր է
Monastère de Horomos, jamatoun/gavit (1038), premier exemple daté de lanternon dans l’Arménie médiévale. Petite rotonde octostyle (à huit colonnettes) qui surmonte la lucarne ouverte au centre de la coupole.
Photo Zavèn Sargsian.
Հոռոմոս վանք, ժամատուն/գավիթ (1038 թ.), թվագրված լապտերի առաջին օրինակը միջնադարյան Հայաստանում։
Ութասյուն փոքր բոլորակը պսակում է գմբեթի կենտրոնում բացված ձեղնալուսամուտը:
Լուս.՝ Զավեն Սարգսյան:
Լապտեր (= Զանգաշտարակ)
Փոքր բոլորակի* ձևով շրջանաձև մանրակառույց* (սյունակների վրա հենված վեղար*), որը պսակում և պաշտպանում է երդիկը*։
Հաճախ է հանդիպում թե՛ միջնադարյան*, թե՛ նոր ժամանակների* կառույցների վրա և կարող է ծառայել որպես փոքր զանգակատուն*՝ ներառելով ներսից կառավարվող զանգակ։
միջնադարյան – հղում դեպի Միջնադար
նոր ժամանակներ – մեկ եզր է
Lapicide
Artisan qui grave les inscriptions* dans la pierre.
Mren (région de Kars, Turquie actuelle), égl. (années 630), faç. ouest. Inscription-décret du roi Gaguik Ier Bagratide (992). Signature du lapicide « Prêtre Vahan, ligneur ».
Մրեն (Կարսի շրջան, այժմ՝ Թուրքիա), եկ. (630-ական թթ.), ամ. ճակատ: Գագիկ Ա Բագրատունի թագավորի հրաման-արձանագրությունը (992 թ.)՝ վիմագրող «Վահան քահանա գծող»-ի ստորագրությամբ։
Վիմագրող, վիմագրիչ
Քարի վրա արձանագրություններ (վիմագրեր) փորագրող վարպետ։
Larmier (de corniche)
Ressaut (saillie) suivi d’un retrait recourbé, parmi les moulures* d’une corniche*, destiné à éviter que l’eau de pluie ne coule sur le mur.
On ne connaît pas d’exemple de larmier en Arménie.
Larmier, dessin.
D’après Zodiaque, Glossaire, 1989, p. 276.
Արցունքաթափ, գծանկար:
Ըստ Zodiaque-ի (Glossaire, 1989 թ., էջ 276):
Արցունքաթափ (քիվի),
կաթլաթափ, արտասվափորակ
Քիվի տրամատի* վրա ներս ընկած փոսիկով ելուստ, որի շնորհիվ անձրևաջուրը պատի վրա չի հոսում:
Արցունքաթափի օրինակ Հայաստանում հայտնի չէ:
Latrines (n. f. toujours au pluriel)
Petite construction en encorbellement* (en saillie), munie d’une ouverture dans son plancher, qui servait de lieu d’aisance.
S’observe sur quelques ouvrages défensifs du royaume d’Arménie en Cilicie (XIIe-XIVe s.).
Yanık, royaume arménien de Cilicie (Turquie actuelle), tour monastique (XIIe-XIIIe s.), latrines, vues de l’extérieur et de l’intérieur.
Photo Maxime Goepp.
Յանըք, Կիլիկիայի հայկական թագավորություն (այժմ՝ Թուրքիա), վանական աշտարակ (12-13-րդ դդ.), պետքարան, տեսքը դրսից և ներսից:
Լուս.՝ Մաքսիմ Գըփ:
Պետքարան
Փոքր ցցակառույց*, որի հատակին բացվածք կար և որը ծառայում էր որպես արտաքնոց:
Հանդիպում է Կիլիկիայի հայկական թագավորության (12-14-րդ դդ.) մի քանի պաշտպանական կառույցներում:
Liant
Matière ou mélange de matières qui unit les composantes d’une maçonnerie*.
Dans la technique arménienne de construction*, depuis l’Antiquité tardive, le mortier*, mélange de chaux* éteinte, d’eau et de sable, sert de liant. Il permet d’unir en une masse quasi monolithique les éléments qui forment avec lui le blocage* au cœur des murs : gravier, éclats de pierre de construction et petits moellons*, ainsi que les pierres qui constituent les deux parements* du coffrage*.
technique arménienne de construction – մեկ եզր է
Կապակցանյութ
Նյութ կան նյութերի խառնուրդ, որը միացնում է որմածքի* բաղադրիչները:
Հայկական շինարվեստում*, ուշ անտիկ դարաշրջանից սկսած, որպես կապակցանյութ ծառայում է շաղախը*, որը հանգած կրի*, ջրի և ավազի խառնուրդ է: Այն իրար է միացնում պատի լիցքը* կազմող տարրերը՝ խճաքարը, շինաքարերի ջարդոններն ու մանրաքարը*, և այդ ամենից երեսպատման* քարերի հետ միասին գրեթե միակտուր զանգված ստեղծում։
Հայկական շինարվեստ – մեկ եզր է
Linteau
Pierre taillée en forme de parallélépipède qui surmonte une porte ou une fenêtre. Sa face antérieure est souvent sculptée du motif* de la croix.
Le linteau peut être remplacé ou surmonté par une pierre taillée en demi-cercle, le tympan*.
Érérouyk/Yérérouyk, basilique (c. VIe s.), portail ouest. Linteau marqué de la croix, où les cerfs ont été remplacés par des mouflons ou bouquetins de montagne, probablement plus proches de la réalité locale et des traditions ancestrales.
Երերույք, բազիլիկ (մոտ 6-րդ դ.), ամ. շքամուտք: Բարավորի վրա խաչի երկու կողմերի եղջերուներին փոխարինում են վայրի ոչխարներ կամ լեռնային քարայծեր, որոնք հավանաբար ավելի բնորոշ են տեղական իրականությանը և նախնիների ավանդույթներին:
Kassagh, basilique (c. Ve s.), porte ouest. Linteau à décor de croix accostée par deux cerfs symbolisant vraisemblablement l’aspiration de l’âme des croyants vers Dieu, conformément au psaume 42 (« comme un cerf altéré… »).
Քասաղ, բազիլիկ (մոտ 5-րդ դ.), ամ. դուռ: Բարավորի վրա քանդակված է խաչ, որին մոտենում են երկու եղջերու: Դրանք հավանաբար խորհրդանշում են հավատացյալների հոգիների ձգտումն առ Աստված (սաղմոս 42, «որպէս փափագէ եղջերու յաղբերս ջուրց…»):
Բարավոր
Զուգահեռանիստի ձևով տաշված քար՝ դրված դռան կամ լուսամուտի վրա: Դրա առջևի երեսին հաճախ խաչ է քանդակված:
Բարավորի փոխարեն կամ դրա վերևում կարող է լինել կիսաշրջանաձև տաշված քար՝ ճակատաքար*:
Mrèn, église (années 630), portail ouest. Linteau avec le Christ accompagné des apôtres Pierre et Paul et imploré par les princes commanditaires de l’église. Le linteau est surmonté d’un tympan sur lequel sont figurés deux archanges.
Մրեն, եկ. (630-ական թթ.), ամ. շքամուտք: Բարավոր՝ Քրիստոսի պատկերով, որի երկու կողմերում կանգնած են Պողոս և Պետրոս առաքյալները և որին աղերսում են եկեղեցու պատվիրատու իշխանները: Բարավորից վեր դրված է ճակատաքար երկու հրեշտակապետի քանդակով:
Listel
Fine moulure* plate : petite tablette saillante.
Listel. Dessin.
Ելուստազոլ: Գծանկար:
Ելուստազոլ
Բարակ հարթ տրամատ՝ փոքր ցցուն տախտակ:
Lit d’attente
Face supérieure d’une pierre taillée (chapiteau*, pierre d’appareil*…) sur laquelle est posé un autre élément.
Կրող երես
Տաշված քարի (խոյակի*, շարվածքի* քարի…) վերին երեսը, որի վրա դրվում է այլ տարր:
Lit de pose
Face inférieure d’une pierre taillée (chapiteau*, pierre d’appareil*…) destinée à être posée sur un autre élément.
Հենման երես
Տաշված քարի (խոյակի*, շարվածքի* քարի…) ստորին երեսը, որով այն դրվում է այլ տարրի վրա։
Lucarne
Ouverture de petite taille au centre d’un toit pour éclairer et aérer l’intérieur de l’édifice.
Lorsqu’elle est pratiquée au sommet de la coupole* des gavits*/jamatouns*, cette lucarne renoue peut-être avec la tradition du èrdik/yèrdik* des maisons vernaculaires dites guelkhatoun*.
Elle peut aussi se référer à l’oculus* au sommet du dôme* de certains édifices importants tels que le Panthéon de Rome (c. 125) et surtout la rotonde de l’Anastasis (Saint-Sépulcre) de Jérusalem (IVe s., reconstruite au XIe s.).
La lucarne/èrdik/yèrdik est en principe protégée par un lanternon* qui n’est pas toujours conservé.
Monastère des Psaumes (Saghmossavank), gavit/jamatoun (peu après 1215). Vue intérieure avec lucarne au centre de la coupole.
Սաղմոսավանք, գավիթ/ժամատուն (1215 թ.ից քիչ ուշ): Ներքին տեսքը, ձեղնալուսամուտ գմբեթի կենտրոնում:
Ձեղնալուսամուտ, երդիկ
Փոքր բացվածք տանիքի կենտրոնում շենքի ներսը լուսավորելու և օդափոխելու համար:
Գավիթների*/ժամատների* գմբեթի* կենտրոնում բացված ձեղնալուսամուտը հավանաբար սերում է գլխատուն* կոչված ժողովրդական տների երդիկի* ավանդույթից։
Այն կարող է նաև աղերս ունենալ որոշ նշանակալի կառույցների, օրինակ՝ Հռոմի պանթեոնի (մոտ 125 թ.) և հատկապես Երուսաղեմի Ս. Հարության բոլորակի (4-րդ դ., վերակառուցված 11-րդ դ.) վեղարի* կենտրոնի օկուլուսի* հետ:
Երդիկը սովորաբար պաշտպանված է լապտերով*, սակայն վերջինս ոչ միշտ է պահպանված: